TITO JE BIO JASAN – ZA OVU TRAGEDIJU NIJE SMJELO DA SE ZNA: 66 godina kasnije film otkrio užase o kojima se šutilo

TITO JE BIO JASAN – ZA OVU TRAGEDIJU NIJE SMJELO DA SE ZNA: 66 godina kasnije film otkrio užase o kojima se šutilo
SHARE
’Politika’ i Tanjug su donosili veoma šture izveštaje o akcidentu, ne nazivajući ga naravno tako.

Jedan od najpopularnjih srpskih filmova prošle godine krio je jezivu tajnu.

Ono što se dogodilo tog 15. oktobra 1958. godine u Vinči stvorilo je zid šutnje u tadašnjoj Jugoslaviji. Cijeli slučaj se krio od javnosti, piše Alo.

Sve počinje u institutu „Vinča“ o čemu je svojevremeno govorio autor Milašinović u „Expresu“.

„Zna se da je tog dana došlo do incidenta na eksperimentalnom reaktoru u Vinči i da je četvoro naučnih saradnika ozračeno. Profesor Pavle Savić, koji je bio i osnivač Instituta Vinča, sproveo je eksperiment, napunili su gumene lutke fiziološkim rastvorom i stavili ih u prostoriju sa reaktorom. Prilikom tog eksperimenta došlo je do nehotičnog curenja radijacije koje su oni primijetili ne pomoću kontrolnih mehanizama, već po količini ozona koja se u to vrijeme stvorila. Bili su desetak minuta izloženi zračenju, ali nažalost dovoljno da im organizam bude teško oštećen“, kaže Milašinović.

Prema njegovim riječima to je bio prvi incident takve vrste u tadašnjoj Jugoslaviji.

„Eksperimentalni reaktor u Vinči je inače počeo da radi nekih šest mjeseci prije akcidenta. To je bio takozvani mali B reaktor. Poznati su bili slučajevi u svijetu prije Vinče da su se naučnici ozračivali i nažalost umirali, kao što se desilo i tokom čuvenog Projekta ’Menhetn’, to jest rada na atomskoj bombi“, rekao je Milašinović.

A kad smo kod atomske bombe, on ističe da prema istraživanjima koje je sprovodio prilikom pisanja romana, došao do zaključka da je nesporna činjenica da je Jugoslavija imala namjeru da napravi atomsku bombu.

„Postoje i konkretni planovi za izradu atomske bombe i vršen je ogroman pritisak na Pavla Savića i Institut Vinča da se taj projekat pokrene. E sad, Pavle Savić je kategorički bio protiv te ideje. Zbog toga je bio i smijenjen, a poslije njega svi rukovodioci u Vinči bili su postavljani po partijskoj liniji i dekretu. Tu dolazimo do problema stručnosti i politike, odnosno do miješanja politike i partije u stručnost. Upravo je nestručnost bila jedan od glavnih uzroka za incident 1958. i ma koliko veliki stručnjak svjetskog renomea bio Pavle Savić, nije mogao ništa ako je bio okružen nestručnim licima“, rekao je Milašinović.

Tito krio šta se desilo

On je potvrdio i da je tadašnja Jugoslavija krila ono što se dogodilo u Vinči pod „palicom“ Josipa Broza Tita.

„I taj zavjet šutnje na neki način traje sve do danas. ’Politika’ i Tanjug su donosili veoma šture izvještaje o akcidentu, ne nazivajući ga naravno tako. Čak kada je, nažalost, jedan od četvoro naučnika preminuo u bolnici u Parizu, ’Politika’ je samo prenijela kratku vijest o tome, bez navođenja uzroka smrti i zbog čega se liječio u Parizu. Ni njegova rodbina nije znala ništa. Iz Pariza su ga dopremili u metalnom kovčegu, porodici je bilo zabranjeno da vide tijelo. Vjerovatno je bio razlog taj što je SFRJ na čelu sa Titom željela da se prikaže svijetu kao jedna napredna i moderna država koja uz pomoć štapa i kanapa stvorila jedan takav nuklearni institut kakav je Vinča. Nije bilo tek tako da jedna mala i siromašna država stvori tako moderan nuklearni institut. S druge strane, samo tri godine poslije incidenta u Vinči formiran je u Beogradu Pokret nesvrstanih, a politika tog pokreta i atomska bomba nikako nisu išle zajedno“, rekao je on.

Ukleti grad

Milašinović podsjeća da je se pored Vinče tada nalazilo čitavo jedno naselje, izgrađeno za potrebe porodica zaposlenih u institutu.

„Bila je tu i škola, pijaca, dom zdravlja… Praktično je to bio grad u gradu kako ga je zamislio Pavle Savić. Samo nekoliko sati poslije incidenta svi stanovnici su testirani na radijaciju i kod samo šestoro ljudi nađena je povećana doza radijacije. Naselje za zaposlene je vrlo brzo nakon akcidenta zauvijek zatvoreno i od njega je ostao ukleti napušteni grad“, rekao je on.